Wat is laaggeletterdheid?
Carolien: “Wie laaggeletterd is, heeft moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. Deze laatste vaardigheid wordt weleens vergeten. Ook is het niet hetzelfde als analfabetisme. Een analfabeet is iemand die helemaal niet kan lezen of schrijven. Laaggeletterden kunnen dat wel, maar beheersen niet het minimale niveau om goed te kunnen functioneren in de samenleving.”
Gevolgen van laaggeletterdheid
“Laaggeletterdheid kan grote impact hebben op iemands leven. Deze mensen hebben bijvoorbeeld moeite met het invullen van formulieren, voorlezen aan hun kinderen, solliciteren en het gebruiken van een smartphone en computer. Ook kan het gevolgen hebben voor hun gezondheid. De gevolgen van laaggeletterdheid kun je ook wel indelen in deze categorieën:
Financieel
Voor mensen die moeite hebben met lezen en schrijven, is het een extra grote uitdaging om rekeningen te begrijpen, toeslagen aan te vragen en de administratie bij te houden. Armoede en schulden komen onder laaggeletterden dan ook vaker voor. Andersom geldt: armoede vergroot de kans op laaggeletterdheid, omdat mensen niet over de juiste (financiële) middelen beschikken om hun taalniveau te verbeteren. Stress of onzekerheid over hun financiën kan bij deze mensen bovendien leiden tot meer verzuim op het werk. Ook kunnen ze hierdoor minder gefocust zijn, waardoor het risico op het maken van fouten groter wordt.
Gezondheid
De gezondheidssituatie van laaggeletterden is in veel gevallen minder goed. Dit komt aan de ene kant doordat zij minder goed kunnen omgaan met informatie over gezondheid, ziektes en zorg(verlening). Denk bijvoorbeeld aan bijsluiters. Aan de andere kant ervaren deze mensen door hun situatie ook meer mentale problemen zoals schaamte, onzekerheid en stress. Ze gaan vaker naar de huisarts en maken minder gebruik van zorg vooraf en nazorg. Stress of andere gezondheidsproblemen kunnen tot meer verzuim op het werk leiden.
Gezin
Kinderen van laaggeletterde ouders presteren vaker minder goed op school en verlaten de school vaker met een taalachterstand. Ze worden thuis minder gestimuleerd in taal. Dit heet ook wel ‘ouderbetrokkenheid’. Voorbeelden zijn voorlezen, rijmen, samen zingen of een gesprekje voeren over school. Deze kinderen hebben een grotere kans om ook laaggeletterd te worden, dan kinderen zonder taalachterstand. Dit kan later in hun carrière gevolgen hebben voor hun werk. Problemen op de wekvloer gaan zo over op de volgende generatie.
Werk
Voor mensen met laaggeletterdheid zijn de kansen op de arbeidsmarkt een stuk kleiner. Ze hebben meer moeite met het zoeken naar vacatures (op internet/met behulp van een computer) en het schrijven van sollicitatiebrieven. Dat is een gemiste kans voor bedrijven, want daarmee lopen ze potentiële talenten mis.”
Risico’s op de werkvloer
Carolien: “Op de werkvloer kan laaggeletterdheid ook gevolgen hebben. De kans op fouten, schade aan materiaal of goederen en arbeidsongevallen neemt toe, bijvoorbeeld doordat werknemers veiligheidsvoorschriften of werkinstructies niet goed begrijpen. De problemen zijn het grootst onder schoonmakers, hulpkrachten in de bouw en industrie en mensen die productiemachines bedienen. Je kunt je wel voorstellen dat het gevaarlijk kan zijn als mensen etiketten van schoonmaakmiddelen niet goed kunnen lezen, of bepaalde doseringen niet begrijpen. Het maakt ze kwetsbaarder dan collega’s die wel goed kunnen lezen, schrijven en rekenen.
Daarnaast zijn laaggeletterden vaker minder productief, doordat het verwerken van informatie meer tijd en energie kost. En doordat hun gezondheidssituatie in veel gevallen minder goed is, is er ook vaker sprake van ziekteverzuim.”
Herken de signalen
Carolien: “Mensen die laaggeletterd zijn, schamen zich vaak en kunnen hun probleem goed verbergen. Dat maakt het voor werkgevers soms lastig om hulp te bieden. Toch zijn er een paar signalen waaraan je laaggeletterdheid kunt herkennen. Laaggeletterden gebruiken vaak excuses om onder een bepaalde taak uit te komen. Denk aan opmerkingen als: ‘ik ben mijn bril vergeten’, ‘dat vul ik thuis wel in’, of ‘ik schrijf heel slordig, wil jij het voor mij doen?’. Ook als iemand veel examens nodig heeft om zijn bijscholing af te ronden, kan dat een signaal zijn.
Twijfel je of een medewerker laaggeletterd is? Met behulp van de online ‘Basismeters’ van de Stichting Lezen en Schrijven kom je hier eenvoudig achter. De Basismeters bekijken of iemand moeite heeft met lezen, rekenen of digitale vaardigheden. Na ongeveer 15 minuten ontvang je de uitslag en weet je of iemand scholing nodig heeft.”
Verplichtingen als werkgever
Laaggeletterdheid verhelpen is niet alleen goed voor de medewerker zelf. Carolien: “Als werkgever ben je volgens het Burgerlijk Wetboek verplicht om te zorgen voor een gezonde en veilige werkplek voor al je personeel (Artikel 7:658). Het is belangrijk dat je hiervoor zorgt, want bij een ongeval op het werk word jij al snel aangesproken voor de geleden schade.
Daarnaast heeft wetgeving ervoor gezorgd dat het begrip ‘goed werkgeverschap’ ruim moet worden geïnterpreteerd. Zo staat in het Burgerlijk Wetboek ook dat werkgevers en werknemers ‘verplicht zijn zich als een goed werkgever en goed werknemer te gedragen’ (Artikel 7:611).
Tot slot ben je als werkgever verplicht om een RI&E (risico-inventarisatie en -evaluatie) te hebben. Met een RI&E zet je alle gezondheids- en veiligheidsrisico’s binnen je bedrijf op een rij. Daarna kun je aan de slag met het verkleinen of weghalen van deze risico’s. Het is dus belangrijk om laaggeletterdheid ook hierin op te nemen én aan te pakken.”
Tips om laaggeletterd personeel te helpen
“Er zijn veel manieren om werknemers te helpen. Denk aan het aanbieden van een taalcursus, het inzetten van taalvaardige collega’s als ‘taalbuddy’ of het aanpassen van werkinstructies aan het taalniveau van de medewerker. De overheid stimuleert werkgevers hiertoe door subsidies te verstrekken voor taalopleidingen.
Je kunt ook de hulp van externen inschakelen, zoals de arbodienst. Ook wij als adviseurs denken graag met je mee. Zo worden we weleens gevraagd om uitleg te komen geven aan werknemers over bepaalde producten, zoals de WIA-werknemersverzekeringen. Dat is voor een werkgever vaak al best complexe materie, laat staan voor laaggeletterde werknemers.
Maar het belangrijkste is: maak het bespreekbaar. Zorg dat jouw mensen zich veilig voelen om over hun probleem te praten en om hulp te vragen. Alleen dan kun je ze écht helpen.”
Duurzaam inzetbaar
Carolien: “Laaggeletterdheid aanpakken maakt het werk niet alleen veiliger. Medewerkers die de basisvaardigheden in het lezen, schrijven en/of rekenen goed beheersen, zijn ook breder inzetbaar, zitten beter in hun vel, hebben meer plezier in hun werk en laten zich makkelijker bijscholen. Wie beter leert lezen en schrijven, creëert kansen om beter te functioneren en zichzelf te blijven ontwikkelen. En dat draagt weer bij aan hun duurzame inzetbaarheid, wat goed is voor jouw organisatie. Een win-winsituatie dus!”
Risico’s verzekeren
Ondanks verschillende maatregelen kan een fout of bedrijfsongeval altijd gebeuren, aldus Carolien. “Zorg daarom dat je als ondernemer je risico’s goed verzekerd. Denk bijvoorbeeld aan een ziekteverzuimverzekering, WIA-werknemersverzekering, aansprakelijkheidsverzekering, WEGAM-verzekering en de (collectieve) ongevallenverzekering. Wil je weten welke verzekering het beste bij jouw situatie past? Neem dan contact op met een van onze adviseurs.”